6 giai đoạn lộ diện.

Một trong những phản ứng gây thất vọng hơn cả khi tôi đọc các lời bình đằng sau bài viết “Có thể chọn mình là gay?” [Xem] là thái độ phán xét/chỉ trích đối với những người chưa hoàn toàn lộ diện. Tôi nghĩ chúng ta có thể giúp đỡ cộng đồng mình và cho chính bản thân chúng ta bằng sự hiểu biết sâu sắc hơn rằng, kinh nghiệm lộ diện (come out*) là khác nhau ở mỗi người. Khả năng tự thừa nhận “Tôi là gay” ở người này khác với người kia. Một vài người “biết” điều này từ khi còn bé xíu, những người khác thì “biết” chậm hơn –tại thời điểm nào đó trong cuộc đời họ. Với một số người, tiến trình lộ diện thật dễ dàng, song với những người khác lại rất khó khăn.

Một trong những nhà nghiên cứu đầu tiên về lĩnh vực này, Vivian Cass, đã đề cập đến một mô hình mà tôi ưa dùng nhất.

+Giai đoạn 1: cái Tôi bối rối (Identity Confusion: bối rối bản dạng)

Câu nói “kinh điển” của giai đoạn này chính là “Có gì đó không phải, tôi thấy mình khác lắm.”

Đôi khi, chỉ là chúng ta không biết diễn đạt như thế nào mà chúng ta lại thấy có gì đó khác biệt. Nhiều chàng trai nói về sự nhận biết khi họ còn niên thiếu. Cách chúng ta phản ứng với tình trạng này là khác nhau, ở những người come out một cách nhanh chóng hay những người cần thêm thời gian. Dù có lý lẽ gì, một số người vẫn cảm thấy bế tắc và suy sụp. Những người khác ý thức được “Tôi khác biệt” nghĩa là gì và họ bắt đầu xâu chuỗi các sự kiện lại với nhau.

+Giai đoạn 2: cái Tôi so sánh (Identity Comparison: so sánh bản dạng)

Đến đây, chúng ta sẽ tự hỏi: “Có ai giống như mình không?”

Giai đoạn này diễn ra có thể là khi chúng ta bắt đầu hiểu được những danh xưng như “đồng tính”/“gay” mà ta nghe thấy trên tivi hay từ một đoạn buôn dưa lê nào đó, ta nhìn thấy ai đấy hoặc thậm chí chính ta bị chọc ghẹo. Những người khác nói gì đó giúp chúng ta “click” vào một mức độ hiểu biết mới. Phần lớn giai đoạn này là đương đầu với cảm giác đơn độc/chênh vênh vì chúng ta thiếu thông tin. Giai đoạn này là giai đoạn thu thập thông tin.

+Giai đoạn 3: cái Tôi dung nạp (Identity Tolerance: dung nạp bản dạng)

Giai đoạn này, ta bước đầu ý thức về sự thừa nhận bản thân, đó là khi chúng ta có thể nói: “Chắc mình là gay rồi”. Sự cự tuyệt bên trong giảm đi, nhưng Tôi vẫn không đụng chạm gì nhiều tới “những người đó” xung quanh mình vì Tôi rất “khác biệt”. Đây là giai đoạn mà rất nhiều người phải viện tới chiêu: Tôi cư xử hết sức “thẳng” (straight) để tạo “vỏ bọc” che dấu cái phần trong tôi.

Đây cũng là giai đoạn mà ta dễ phản ứng tiêu cực: “Tôi không giống họ”, khi nghe thấy lời nói thành kiến nào đó về gay. “Họ” ở đây có thể bị những thành kiến bóp méo thành “tụi bóng”, “tụi pê đê” hay “xăng pha nhớt”. Trong giai đoạn này, các thành kiến mà ta thu nạp gây tác động tiêu cực nhất đến tiến trình come out của mỗi chúng ta. Vượt qua giai đoạn này chính là biết lắng nghe và đối diện với những thông điệp thẳm sâu trong mỗi người.

+Giai đoạn 4: cái Tôi thừa nhận (Identity Acceptance: thừa nhận bản dạng)

Tìm thấy và kết bạn với những người đàn ông đồng tính khác, từ đó mà ta có những mẫu hình đồng tính để noi theo, điều này thật sự quan trọng. Với các thế hệ trước, việc tìm kiếm và kết bạn rất khó khăn. Ngày nay, với sự bùng nổ của công nghệ thông tin cùng sự xuất hiện của các nhóm hỗ trợ người đồng tính ở khắp nơi, các cá nhân có đủ may mắn tìm ra cho mình một phương tiện/con đường thích hợp để dấn thân và tính chuyện sống thật. Các chàng trai sẽ bắt đầu tự hỏi “Tôi muốn sống cuộc đời của một người đàn ông đồng tính như thế nào đây?”.

+Giai đoạn 5: cái Tôi tự hào (Identity Pride: tự hào bản dạng)

Trong giai đoạn này, ta ý thức được rằng “Đây mới chính là tôi”. Niềm tự hào là gay bắt đầu biểu hiện. Việc Tôi lộ diện với những người khác giờ là chuyện “thường ngày ở huyện”. Ở một số người, niềm tự hào thậm chí còn trở nên hiếu chiến “Tôi là gay đây này, sao nào!” (Ngon nhào dzô! ). Đôi khi còn có sự từ chối, miễn tiếp thế giới những người “thẳng”: “Tôi chỉ muốn ở bên những người giống mình”.

+Giai đoạn 6: cái Tôi hòa nhập (Identity Synthesis: tổng hòa bản dạng)

Là gay trong giai đoạn này đơn giản chỉ như một sắc màu của của cuộc sống. Các cá nhân chuyển đổi trạng thái tâm lý từ “Họ > < Chúng tôi” sang thừa nhận sự giống nhau giữa thế giới đồng tính và dị tính. Tất cả chúng ta đối diện với các vấn đề cuộc sống giống nhau nhiều hơn là khác nhau: Công việc của tôi có bảo đảm không? Tôi hài lòng với thế giới này như thế nào? Điều gì là quan trọng với tôi? Làm thế nào tôi tìm được người thương của mình?
Và bạn tin hay không, các vấn đề trong quan hệ đôi lứa của chúng ta cũng giống nhau nhiều hơn là khác biệt. Tất cả chúng ta đều đấu tranh cho tình yêu để được gần gụi bên nhau.

Tôi muốn nhắc lại điều này, thật quan trọng để nhớ rằng chúng ta không đi qua các giai đoạn trên với cùng một tốc độ như nhau. Những người đàn ông và phụ nữ đang trong giai đoạn đầu không thể được trợ giúp bằng cách “đẩy” họ đi nhanh hơn, dù bản thân ta có mong đợi như thế nào. Họ phải tự đi từng bước trên đôi chân mình.

Điều mà bạn có thể giúp đỡ chính là trả lời một cách chân thực các câu hỏi của họ và không phán xét chỉ vì họ còn “chưa chịu” đi hết con đường. Hãy sẻ chia tiến trình lộ diện của bạn. Dù cho nó có là một trải nghiệm êm đẹp hay không thì khi những người khác đọc được, có thể họ sẽ thấy một phần bản thân mình trong ấy, và họ sẽ sử dụng những kinh nghiệm đó như một thứ hành trang hữu ích trên bước đường lộ diện chính mình.

Câu chuyện lộ diện của bạn thế nào nhỉ?


--------------------
*Come out: chữ tiếng Anh nhưng thường được dùng trong tiếng Việt trong giới ĐTLA.
“Come out” thường được dịch sang tiếng Việt là “lộ diện”, “công khai”. Ngoài ra, “Come out” còn được dịch là “bước ra ngoài ánh sáng” với ý nghĩa: không chỉ nói đến sự lộ diện với người khác hay công khai với mọi người, mà còn bao hàm cả ý nghĩa khẳng định với chính bản thân về xu hướng tình dục của mình. (Theo giải thích của iSEE –Viện nghiên cứu xã hội, kinh tế và môi trường).